چشم‌های شترمرغ از مغزش بزرگ‌تر است! این توصیفی است از پرنده‌ای که آن را دام فردا نام نهاده‌اند. پرورش شتر مرغ چند سالی است که در کشور رواج یافته است. جهت آشنایی بیشتر با فراز و نشیب های این صنعت سرویس کشاورزی و دامپروری خبرگزاری دانشجویان ایران گزارشی از وضعیت پرورش این پرنده در ایران تهیه کرده است که همراه با مصاحبه انجام شده با کیوان نیامنش ـ مدیرعامل شرکت تعاونی پرورش شترمرغ سراسر کشور به اطلاع خوانندگان گرامی می‌رسد.
بیش از 20 میلیون سال پیش، اسلاف شترمرغ‌های امروزی در کمربند وسیعی که از اسپانیا در غرب آغاز و در طول کرانه‌های شمالی دریای مدیترانه استقرار یافته و به چین در شرق ختم می‌شد، ساکن بوده‌اند. تنها یک میلیون سال از زمانیکه شترمرغ‌ها به آفریقا مهاجرت کرده و در شمال شرقی و جنوب این قاره اقامت گزیدند می‌گذرد. توجه انسان به شترمرغ و محصولات آن تقریباً به 7500 سال پیش برمی‌گردد.
اولین اثری که حاکی از وجود شترمرغ در صحراها بوده سنگ منقوشی است که شکار شترمرغی را توسط یک پلنگ یا یوزپلنگ به تصویر کشیده است (در حدود 500 سال قبل از میلاد). مصریان باستان از پر و بال متقارن شترمرغ به عنوان سمبل عدالت و از تخم‌هایش برای مصارف دارویی استفاده می‌کردند. فرعون از بادبزن ساخته شده از پرهای شترمرغ در سفرهایش به سرزمین‌های دور استفاده می‌کرد. بیشه‌نشین‌ها از تخم‌های خالی شترمرغ برای حمل و نگهداری آب استفاده می‌کردند که این عمل در نامیبیا به‌صورت تصویری بر روی تمبرهای پستی ترسیم و منتشر شده است. برخی از قبایل عرب شترمرغ‌ها را به‌عنوان غذایی و نیز برای مصارف پوشاک شکار می‌کردند. قدمت پوست‌های تخم شترمرغ مزین به فلزات گرانب‌ها که بعنوان جام‌های پایه‌دار تشریفاتی استفاده می‌شد به دوران عصر تاریکی و حتی قبل از قرون وسطی برمی‌گردد. علاقه جدی به پرورش شترمرغ از حدود سال 1860 به بعد متداول گشت. منطقه لیتل‌کارو در اطراف شهر ادشورن آفریقای جنوبی به مرکز صنعتی پرورش صنعتی پرورش شترمرغ تبدیل شد و از سال 1870 به بعد در پی تقاضاهای مکرر اروپاییان در زمینه‌های شترمرغ، توسعه زیادی پیدا کرد.
نسل‌ شترمرغ‌ها منقرض شده بود اگر....
امروزه بیش از 80 درصد شترمرغ‌ها در باغ‌وحش‌ها و مزارع نگهداری می‌شوند، در صورتیکه برای اهلی کردن شترمرغ‌ها اقدامی انجام نمی‌گرفت شاید نسل آنها تاکنون منقرض شده بود. در حال حاضر مزارع پرورش شترمرغ در کشورهای گوناگون پراکنده شده‌اند و در حال گسترش روزافزون هستند.
پرورش شترمرغ صنعت جدیدی که رو به توسعه است
شترمرغ جزو پرندگان است، اما پرواز نمی‌کند. پرورش شترمرغ صنعت جدیدی است که در سال‌های اخیر در جهان رو به توسعه است. عمر آن حدود 60 ـ 50 سال و محل زندگی آن آفریقاست، لذا آب و هوای گرم و خشک را به خوبی تحمل می‌کند ولی در سایر اقلیم‌ها از سرد تا گرم نیز می‌تواند زندگی کند. شترمرغ یکی از بزرگترین پرندگان جهان است که به لحاظ سودآوری بالا در مقابل هزینه پایین تولید در برخی کشور‌ها از جمله کشور‌های آفریقای جنوبی و چین و تولیدکنندگان بسیاری را به خود جلب کرده است.
در حال حاضر به دلایل صنعتی پرورش این پرنده ارزشمند مورد توجه بسیاری از پرورش دهندگان در سایر نقاط جهان قرار گرفته است.
در کشور ما نیز از حدود هشت سال پیش تاکنون تکثیر و پرورش این پرنده مورد استقبال متقاضیان بسیاری قرار گرفته که با گذشت زمان و به دلیل سودآوری این تولید، تعداد آن‌ها نیز در حال افزایش است.
450 مزرعه کوچک و بزرگ پرورش شترمرغ در کشور وجود دارد
اکنون حدود 450 مزرعه کوچک و بزرگ پرورش شترمرغ در کشور وجود دارد که از این تعداد 25 مزرعه صنعتی و بقیه غیرصنعتی هستند و در کشورمان همچنین یک تعاونی سراسری پرورش شترمرغ وجود دارد که کار اتحادیه را انجام می‌دهد.
به گزارش خبرنگار دامپروری خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، شترمرغ یکی از پرندگانی است که به دلیل قابل استفاده بودن بسیاری از اعضای آن از جمله پوست، گوشت، پر، تخم در چند سال اخیر جایگاه ویژه‌ای را در بین تولیدات دام و طیور کشور‌ها و از جمله کشور ما پیدا کرده است.
بر خلاف اینکه شترمرغ به صورت وحشی در مناطق بسیار گرمتری از کانادا و اروپا زندگی می‌کند، ولی در حال حاضر پرورش این پرنده در چنین مناطقی نیز امکان‌پذیر شده است. شترمرغ بالغ به راحتی درجه حرارت منهای 15 تا بعلاوه 56 درجه سانتیگراد را تحمل می‌کند.
با توجه به مطالب گفته شده می‌توان ادعا کرد که قدرت سازگاری بالای این پرنده با محیط ، پرورش شتر مرغ را برای متقاضیان آسان‌تر می‌کند. تنوع آب و هوایی کشورمان به گونه‌ای است که به آسانی می‌توان مکان‌هایی حتی با شرایط ایده‌آل برای پرورش شترمرغ جست‌وجو کرد. بر اساس این گزارش در کشورمان این پرنده برای اولین بار در 18 ماهگی به تخم می‌آید و این توانایی را تا 35 الی 40 سالگی حفظ می‌کند و با گذاشتن 40 تا 80 و گاها تا 100 تخم در فصول تخم‌گذاری جزو یکی از پر زاد و ولدترین احشام صنعتی قرار گرفته است.
در مقایسه گوشت شترمرغ با گوشت گاو چنین گفته‌اند که گوشت شترمرغ چهار برابر گوشت گاو است به این ترتیب که دوره بارداری و زایش گاو حدود 9 ماه است در صورتی که دوره متولد شدن جوجه شترمرغ 42 روز به طول می‌انجامد و یک گاو در طول یک سال یک راس گوساله تولید می‌کند در حالی که شترمرغ 40 عدد جوجه تولید دارد.
چرم شترمرغ هم ردیف پوست کروکودیل و مار به شمار می‌آید
یکی از مهمترین دلایل توسعه پرورش شترمرغ در کشور‌ها استفاده از گوشت آن است، گوشت این پرنده دارای خواص درمانی بسیاریست و می‌تواند در درمان بسیاری از بیماران قلبی و بیمارانی که دارای چربی خون هستند نقش حائز اهمیتی داشته باشد. گوشت این پرنده همچنین دارای آهن بسیار بالایی است و برای افرادی که کمبود آهن دارند و زنان باردار بسیار توصیه می‌شود.
در کنار گوشت شترمرغ، پوست و پر این پرنده نیز دارای مصارف عمده‌ای هستند به طوری که چرم این پرنده به دلیل انعطاف پذیری و مقاوم بودن هم ردیف پوست کروکودیل و مار به شمار می‌آید واز پر و تخم شترمرغ نیز برای کارهای زینتی بسیاری استفاده می شود.
براساس مطالعات صورت گرفته نسبت تبدیل غذا به گوشت و تعداد تولید مثل سالانه شترمرغ از گاو، گوسفند و حتی خوک نیز بیشتر است، با توجه به اینکه پرورش خوک در کشور‌های اروپایی بسیار موفقیت‌آمیز بوده، لذا بدیهی است که پرورش شترمرغ در کشور‌های اسلامی‌ با موفقیت بیشتری روبه‌رو شود.
در تشریح وضعیت پرورش شترمرغ در کشورمان کیوان نیامنش ـ مدیرعامل شرکت تعاونی پرورش شترمرغ سراسر کشور ـ در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا می‌گوید: به دلیل نو بودن این صنعت در کشور و آشنا نبودن متولیان امر با پرورش این پرنده، تولیدکنندگان در سال‌های آغازین پرورش شترمرغ با مشکلاتی در جهت توجیه مسوولان روبه‌رو بودند که خوشبختانه در حال حاضر این شرایط برای آن‌ها بهبود یافته است.
وی افزود: ‌در گذشته ضوابط مورد استفاده در پرورش شترمرغ مرتبط با پرورش مرغ و گاو و غیره بود که اکنون با وجود ضوابط خاص برای پرورش شترمرغ، فعالیت پرورش‌دهندگان نیز آسان‌تر شده است.
نیامنش با بیان اینکه به طور متوسط سالانه از هر شترمرغ 50 تا 60 تخم به دست می‌آید، افزود: سالانه حدود 15 تا 25 جوجه یک ساله برای فروش آماده می‌شود. هر شترمرغ می‌تواند در سن 10 تا 12 ماهگی به وزن 100 تا 110 کیلوگرم برسد که حدود 30 تا 35 کیلوگرم گوشت خالص از آن کسب می‌شود.
مدیرعامل شرکت تعاونی پرورش شترمرغ سراسر کشور ادامه داد: به ازای هر شترمرغی که 50 تخم می‌دهد و از این تعداد نیز حدود 20 جوجه برای پرواربندی بیرون بیاید، در نهایت حدود 600 تا 700 کیلوگرم در سال گوشت تولید می‌شود.
مدیرعامل شرکت تعاونی پرورش شترمرغ سراسر کشور خاطرنشان کرد: در کل کشور ماهانه 1500 تا دو هزار شترمرغ ماده انتخاب شده است که در یک سال از این تعداد حدود 30 هزار شترمرغ دارای 900 تن گوشت و 30 هزار تخته پوست به دست می‌آید.
به ‌رغم پرسود بودن این صنعت، تخصص و مدیریت مناسب از ضرورت‌های این کار است
وی با تاکید بر این طی سال‌های گذشته پرورش شترمرغ با استقبال بالایی از سوی مردم روبه رو بوده است، اضافه کرد: متاسفانه برخی به دلیل تصورات نادرست از این صنعت و بدون هیچ گونه مشاوره اقدام به پرورش کردند که در حال حاضر نیز با مشکلات بسیاری مواجه هستند در حالی که به ‌رغم پرسود بودن این صنعت، تخصص و مدیریت مناسب از ضرورت‌های این کار هستند و در غیر این صورت نمی‌توان پیشرفتی در کار حاصل کرد.
باید دید گوشت شترمرغ نسبت به چه گوشتی گران است؟
نیامنش در خصوص بالا بودن قیمت گوشت شترمرغ نیز اظهار کرد: باید دید که این گوشت نسبت به چه گوشتی گران است؟ شاید در مقایسه با قیمت گوشت مرغ این قیمت بالا باشد ولی نسبت به خود شترمرغ این قیمت‌ها قیمت مناسبی است و با توجه به کیفیت این گوشت و خواص دارویی آن به هیچ وجه قیمت بالایی نیست.
وی با تاکید بر اینکه در حال حاضر مشکلی برای مصرف گوشت شترمرغ در کشور وجود ندارد، افزود: ‌مصرف این گوشت نیاز به ذائقه جدیدی ندارد و اگر هر ایرانی ماهانه 50 گرم گوشت شترمرغ مصرف کند محصولات ما تا 10 الی 20 سال آینده به راحتی پیش فروش شده است و با بالارفتن تقاضا تولید نیز افزایش می‌یابد.
برای صادرات گوشت شترمرغ متقاضی خارجی وجود دارد
نیامنش در خصوص صادرات گوشت شترمرغ، گفت: ‌در حال حاضر تعدادی متقاضی خارجی برای صادرات گوشت شترمرغ در کشور وجود دارد ولی تولیدکنندگان ترجیح می‌دهند اقلام تولیدی اعم از گوشت و فرآورده‌های گوشتی را در بازار‌های داخلی به فروش برسانند.
تا پایان برنامه چهارم توسعه ایران سومین کشور تولیدکننده شترمرغ در دنیا می‌شود
‌ نیامنش خاطرنشان کرد: براساس برنامه‌ریزی وزارت جهاد کشاورزی و عملکرد مزارع تا پایان سال 88 (سال پایانی برنامه چهارم توسعه) سالانه حدود 120 تا 150 هزار قطعه شترمرغ پروار تولید خواهد شد که به این ترتیب ایران با این میزان تولید سومین کشور تولیدکننده شترمرغ در دنیا به شمار می‌رود.
وی به قیمت پوست شترمرغ اشاره کرد و با بیان اینکه پوست این پرنده نیز در داخل کشور بازار خود را دارد، گفت: در حالیکه قیمت پوست خام گاو حدود 15 هزار تومان است، قیمت پوست خام شترمرغ به دلیل زیبایی خاص خود بین 70 تا 90 هزار تومان خرید و فروش می‌شود.
مدیرعامل شرکت تعاونی پرورش شترمرغ سراسر کشور افزود: سالانه مقادیر زیادی پر برای مصارف تزیین ‌الم‌های عزاداری به کشور وارد می‌شود که با تولید شترمرغ می‌توانیم نیمی‌ از این واردات را در داخل کشور تامین کنیم.
وی با بیان اینکه پنج درصد محصولات این پرنده شامل تخم شترمرغ است، ادامه داد: تخم خام شترمرغ بین چهار تا پنج هزار تومان است که برای مصارف تزئینی به کار می‌رود.
نیامنش با بیان اینکه با مدیریت صحیح می‌توان دو سال پس از تولید 80 تا 90 درصد سرمایه‌گذاری در این بخش را برگرداند، اضافه کرد: بعد از بازگشت سرمایه تا 25 سال که این پرنده تخم می‌گذارد فقط هزینه‌ها را برمی‌گرداند.
وی با اشاره به اینکه مهمترین غذای این پرنده را علوفه، ذرت و کنجاله تشکیل می‌دهد، افزود: افزایش قیمت این نهاده‌ها نگرانی چندانی را در پرورش این پرنده ایجاد نمی‌کند.
نیامنش با تاکید بر اینکه شرایط اقلیمی در تخم گذاری این پرنده تاثیر بسیاری دارد، افزود: امسال به دلیل تغییرات آب و هوایی فروردین و اردیبهشت ماه تولید تخم این پرنده‌ها حداقل 45 روز به عقب افتاده است که البته قصد داریم فصل تخم گذاری را که از اول فروردین تا اواسط آبان را شامل می‌شود ادامه دهیم تا روزهای عقب مانده را جبران کنیم. هر شترمرغ اگر به قصد تولید پرورش یابد حدود 600 هزار تومان در یکسال برای پرورش دهنده هزینه دارد
وی درباره قیمت تمام شده شتر مرغ برای پرورش دهنده‌ها نیز گفت: هر شترمرغ اگر به قصد تولید، پرورش یابد حدود 600 هزار تومان در یکسال برای پرورش دهنده‌ها هزینه دارد در حالیکه شتر مرغی که برای پرواربندی پرورش می‌یابد در یک سال 360 تا 370 هزار تومان هزینه در برمی‌گیرد و فروش آن بین 80 تا 140 هزار تومان برای پرورش دهنده‌ها سود دارد.
وی خاطرنشان کرد :این پرنده به تمام بیماری‌های طیور مبتلا می‌شود ولی قدرت مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهد و همچنین روغن شتر مرغ نیز در درمان برخی از بیماری‌های پوستی موثر و علاوه بر این در برخی نقاط دنیا از قرنیه این پرنده نیز برای پیوند به چشم انسان استفاده می‌کنند.
به نظر می‌رسد با توجه به آنچه درخصوص فواید گوشت شترمرغ و سایر اعضای آن ذکر شد توجه به توسعه پرورش این پرنده علاوه بر اشتغال زایی بالا می تواند با رساندن تولید آن به مرحله صادرات سود سرشاری را نصیب کشورمان سازد.